Podczas pracy z dziećmi w wieku szkolnym jako fizjoterapeutka coraz częściej diagnozuję wady postawy. Dynamiczny rozwój cywilizacyjny spowodował, że dominującą pozycją naszego życia stała się pozycja siedząca. Dotyczy to niestety również i dzieci, które najbardziej odczuwają skutek tych zmian.
Co to jest postawa ciała i jaka powinna być prawidłowa u dziecka?
Postawą ciała nazywamy specyficzne dla każdego z nas ułożenie tułowia i kończyn względem siebie w pozycji stojącej. Prawidłową postawę ciała charakteryzują niewielkie krzywizny kręgosłupa – lordoza w odcinku szyjnym i lędźwiowym oraz kifoza w odcinku piersiowym, a także symetryczne ustawienie barków, łopatek, trójkąta talii, kolców biodrowych, kolan i stóp względem siebie. Wszelkie asymetrie w ustawieniu wyżej wymienionych elementów naszego ciała nazywamy wadami postawy.
Co wpływa na powstawanie wad postawy u dzieci?
Najbardziej newralgiczny moment naszego życia, w którym mogą pojawić się wady postawy przypada na wczesny wiek szkolny (klasa 1-6). W tym okresie dziecko dynamicznie rośnie, czego wynikiem, może być osłabienie mięśni i w konsekwencji gorsza stabilizacja kręgosłupa. Początek drogi naukowej to okres zmian, dotyczących również trybu życia. We wczesnym dzieciństwie oraz w przedszkolu dzieci biorą udział w licznych zajęciach dodatkowych, pozostają w ciągłym ruchu, a ich aktywność fizyczna często pozostaje na wysokim poziomie przez większość dnia. Niestety wraz ze zmianami szczebla nauczania, zmienia się również aktywność ruchowa dzieci.
W trakcie lekcji nasze pociechy spędzają większość czasu w pozycji siedzącej. Sytuacja ta nie zmienia się po powrocie ze szkoły. Dzieci kontynuują siedzenie podczas odrabiania lekcji oraz spędzania czasu przed telefonem czy telewizorem. Niestety taka sytuacja wpływa na osłabienie mięśni oraz sprzyja powstawaniu asymetrii i zwiększaniu zaburzeń w całym ciele dziecka. Efekt ten zostaje dodatkowo nasilony przez niezdrową dietę bazującą często na przetworzonym, ubogim w witaminy i minerały jedzeniu. Nienaturalnie szybkie zwiększenie masy ciała, naraża rozwijające się stawy stóp, nóg i kręgosłupa na ciągłe przeciążanie. Nadmierna masa ciała może spowodować obniżenie łuków stóp oraz zwiększa ryzyko powstawania wad postawy u dzieci. Dodatkowo przez stres oraz wcześniej wymienione czynniki zmiany te mogą mieć charakter bardzo dynamiczny. To dlatego ważna jest wczesna diagnoza i kontrola postawy ciała dziecka.
Jakie wady postawy występują najczęściej?
Wady postawy mogą dotyczyć całego ciała, w zasadzie dosłownie od stóp do głów.
Zacznijmy zatem od stóp. Stopa i prawidłowa budowa łuków stopy pełnią kluczową rolę w tworzeniu prawidłowej postawy i napięcia mięśniowego całego ciała. Proces tworzenia się oraz wysklepienia stopy przypada na okres przedszkolny i szkolny, a kończy między 10-13 rokiem życia dziecka. Zniesienie łuków stopy powoduje nieprawidłowe rozłożenie obciążenia w całym ciele i może prowadzić do występowania urazów w jej obrębie, kończynach dolnych oraz innych nawet bardzo odległych częściach ciała. Zwiększenie wysokości podłużnego łuku może mieć związek z nieodpowiednim napięciem mięśniowym i zaburzeniami w obrębie kręgosłupa i kończyn dolnych. Najczęstsze wady w obrębie stopy to: zmniejszony łuk podłużny (płaskostopie podłużne), zmniejszony łuk poprzeczny (płaskostopie poprzeczne) oraz pięta koślawa. Często obniżenie łuku podłużnego i koślawość pięty korelują z występowaniem tzw. kolan koślawych. Jest to najczęściej występująca dysfunkcja w obrębie kolan u dzieci.
Kolejne elementy ciała, w które narażone są na powstanie wad to plecy i kręgosłup. Najczęściej występujące wady to: plecy okrągłe lub płaskie, skrzywienie kręgosłupa (skolioza), oraz zaburzenia w budowie krzywizn kręgosłupa (zmniejszona lub zwiększona kifoza lub lordoza). Zaburzenia w budowie kręgosłupa zawsze łączą się z asymetrycznym ustawieniem głowy, barków, łopatek, trójkąta talii i kolców biodrowych. Czasami występuje dodatkowo nieprawidłowe ustawienie klatki piersiowej. Zawsze musimy całościowo patrzeć na dziecko i oceniać wszystkie charakterystyczne punkty w ciele dziecka. Ważne jest sprecyzowanie, czy dziecko ma nieprawidłowo ustawione punkty kostne i kręgosłup, czy asymetrycznie są ustawione same tkanki miękkie.
Co zrobić, jeżeli zauważymy nieprawidłowości w postawie ciała dziecka?
Jak już wcześniej podkreśliłam, w okresie szkolnym występuje duża plastyczność w obrębie postawy ciała dziecka. Stąd tak ważne jest wczesne wykrycie asymetrii. Im dziecko jest młodsze, tym większa szansa, że stosując odpowiednią terapię pozbędziemy się problemu. Dlatego warto raz w roku kontrolnie pokazywać dziecko lekarzowi lub fizjoterapeucie, aby ten profesjonalnie ocenił czy wszystkie kluczowe struktury w ciele dziecka rozwijają się prawidłowo. Należy również pamiętać, że w przypadku konieczności zastosowania fizjoterapii, każda terapia wymaga czasu i zaangażowania rodziców. W żadnym wypadku nie zaobserwujemy pozytywnych rezultatów terapii po krótkim czasie, regularność i konsekwencja to podstawa. Na jakiekolwiek zmiany w obrębie tkanek miękkich i innych struktur musimy poczekać minimum 6 tygodni.
Jaka jest odpowiednia profilaktyka w tworzeniu prawidłowej postawy ciała dziecka?
Pamiętajmy jednak, że niektóre wady postawy mogą być spowodowane genetyką lub mogą mieć pochodzenie idiopatyczne (bez uchwytnej przyczyny). Czasami stosując odpowiednia profilaktykę i tak wada postawy się pojawi. Wymagane wtedy będzie wprowadzenie optymalnej terapii, która stopniowo będzie zmniejszać dysfunkcje. Najważniejsza jest kompleksowa praca nad całym ciałem dziecka, a nie tylko nad jednym problemem.
Fizjoterapeutka mgr Natalia Twarowska
Przeczytaj również:
- Materac nawierzchniowy – czyli co zrobić gdy kanapa jest niewygodna
- Jak dbać o kręgosłup – poznaj skuteczne sposoby
- Materace rehabilitacyjne – czyli jakie?