W miarę upływu lat nasz organizm podlega pewnym zmianom. Dotyczą one nie tylko wyglądu, czy samopoczucia, ale i zwyczajów oraz potrzeb. Niektóre z tych zmian wydają nam się naturalne, jak na przykład siwienie włosów. To, że osoba w starszym wieku śpi krócej, niż młodzi domownicy, również nikogo nie dziwi. Jednakże nieprzespane noce babci, czy liczne drzemki w ciągu dnia naszego dziadka, powinny skłonić nas, by uważniej przyjrzeć się tej ważnej sferze życia, jaką jest sen.
Z badań wiemy, że u osób starszych występuje nieco mniejsze zapotrzebowanie na sen niż w ogólnej populacji. Ponadto zwiększa się liczba wybudzeń w ciągu nocy (tzw. czuwanie wtrącone). Długość snu głębokiego, czyli faza N3 i N4, ulega skróceniu, a wybudzenia poranne są znacznie wcześniejsze, niż za młodu. Czynniki te prowadzą do przewlekłego zmęczenia i apatii, gdyż sen nie daje efektywnego wypoczynku. Zmianie ulega również rytm dobowy, ponieważ pojawiają się dodatkowe drzemki w ciągu dnia jako rekompensata krótkiego i przerywanego snu nocnego.
Szacuje się, że w populacji geriatrycznej około 50% osób zgłasza trudności z zasypianiem lub utrzymaniem snu. Jest to specyficzna grupa pacjentów ze względu na zjawisko polipragmazji, czyli stosowania wielu leków na raz. Źle dobrane leki mogą skutkować wystąpieniem bezsenności, dlatego istotna jest wnikliwa analiza wskazań do ich stosowania przez lekarza prowadzącego. W procesie diagnostycznym jednym z pierwszych kroków powinno być wyjaśnienie, czy przyczyną bezsenności nie jest choroba lub ból, bądź nierzadka w tej grupie wiekowej depresja. Znacznie częściej niż u osób młodych występuje zespół niespokojnych nóg oraz zaburzenia oddychania pod postacią bezdechu. Leczenie tych jednostek może rozwiązać problem zaburzeń snu lub znacznie poprawić jego jakość.
Przed wprowadzeniem farmakoterapii zalecane są tzw. interwencje behawioralne, które mają na celu przywrócić prawidłowy rytm dobowy oraz wypracować dbałość o higienę snu. Osoba opiekująca się seniorem powinna zatroszczyć się o właściwe warunki snu. Są one uniwersalne dla każdego z nas. Temperatura w sypialni powinna być niższa, niż w pozostałych pomieszczeniach i wynosić około 20 stopni Celsjusza. Należy zadbać o izolację od hałasu i światła. Szczególne znaczenie ma łóżko. Nie może być zbyt niskie, powinno sięgać powyżej kolana, co ułatwia wstawanie i siadanie. Sam materac należy dobrać indywidualnie według preferencji osoby, która będzie na nim spała, jednak warto wybrać taki, który zawiera warstwę pianki termoelastycznej, która dopasowuje się do kształtu ciała. Zwiększa to wygodę użytkowania, zwłaszcza gdy chora osoba spędza w łóżku wiele godzin. Równie ważny może okazać się stelaż elektryczny, którego położenie da się szybko dostosować do potrzeb osoby przewlekle leżącej lub o ograniczonej sprawności. Częsta zmiana pozycji należy do profilaktyki powstawania odleżyn. Jeśli te warunki są spełnione, to należy przyjrzeć się nawykom chorego. Powinien on unikać drzemek w ciągu dnia, przez co wzrośnie zapotrzebowanie na sen w godzinach wieczornych. Dostęp do światła słonecznego wspomaga pracę zegara biologicznego, czyli prawidłowe wydzielanie melatoniny. Pomocna jest również aktywność fizyczna, zwłaszcza na świeżym powietrzu. Zaplanowanie aktywnego dnia ze stopniowym wyciszaniem po południu oraz, jeśli to możliwe, unikanie przebywania w łóżku, przekłada się na lepszą jakość snu. Również dieta ma duże znaczenie. Ostatni wieczorny posiłek powinien być lekki, zjedzony około dwie godziny przed snem. Odradzane jest picie kawy i mocnej herbaty w godzinach popołudniowych. Alkohol, wbrew powszechnemu przekonaniu, również utrudnia zaśnięcie. Ostatnia, prawdopodobnie najtrudniejsza zasada, dotyczy unikania leżenia w łóżku w nocy, gdy sen nie nadchodzi. Należy wtedy wyjść z sypialni i wrócić do niej, gdy poczuje się ponownie senność. Interwencje te wymagają dyscypliny, jednak znaczna część pacjentów po ich zastosowaniu nie potrzebuje już żadnej innej interwencji.
Ostatnim krokiem jest włączenie leków. Osoby starsze udają się po pomoc zwykle wtedy, gdy przestają działać środki dostępne w aptekach bez recepty. Należy zaznaczyć, że leki ziołowe mają dużą skuteczność, muszą być jednak stosowane jako dodatek, a nie zamiast zmiany niewłaściwych przyzwyczajeń. Preparaty na receptę mają wiele działań niepożądanych, jak na przykład silne uzależnienie i dlatego powinny być rozważnie stosowane. Po więcej informacji na ten temat zapraszamy do innego naszego artykułu.
Jesień życia powinna być czasem odpoczynku w gronie najbliższych osób. Wiemy jednak, że liczne choroby, ograniczenie sprawności, czy utrata współmałżonka są częstą przyczyną depresji i zaburzeń snu u osób w starszym wieku. Mamy obecnie możliwość leczenia lub łagodzenia objawów licznych dolegliwości, dlatego warto przyglądać się seniorom i proponować im pomoc, gdyż oni sami często nie potrafią o nią prosić.
Autor: Ilona Wróblewska-Oniśk, Lekarz